خبرگزاری چیست؟

به‌جرأت‌ می‌توان‌ گفت‌ که‌ از ابتدای‌ حضور انسان‌ برروی‌ کره‌ خاکی‌ و آغاز زندگی‌ بشری‌، قرن‌ بیستم‌،قرنی‌ پر برخورد و در عین‌ حال‌ قرنی‌ در جهت‌ پیشرفت‌های‌ انسان‌ بود.  تلاش‌ انسان‌ برای‌ بهتر زیستن ‌او را وادار به‌ حفظ صلح‌ می‌کند. همچنین‌ انسان‌ها برای‌ حفظ دستاوردهای‌ علمی‌ و صنعتی‌ خود سعی‌ در تثبیت‌ صلح‌ و آرامش‌ دارند.

خبرگزاری ها همیشه‌ بر روابط انسان‌ها از جنبه ‌ فرهنگی‌،اجتماعی‌، اقتصادی‌ و سیاسی‌ تاثیر گذاشته و آن ها را دستخوش‌ دگرگونی‌ می‌سازد و پیشرفت‌های‌ را منجر می شود. به‌ موازات‌ این‌ پیشرفت‌ها وسایل‌ ارتباط جمعی‌ نیز گسترش‌ یافت‌. بدین‌ترتیب‌ گسترش‌ رسانه‌ها سیاستمداران‌ را به‌ این‌ فکر انداخت‌ تا برای‌ نفوذ و استحکام‌ قدرت‌ خود در سرزمین‌های‌ دیگر از حمله‌ مستقیم‌ خودداری‌ کنند و راه‌ جدیدی‌ را برای ‌سلطه‌ برگزینند که‌ آن‌ سلطه‌ خبری‌ بود. یکی‌ از کارآمدترین‌ ابزارهای‌ این‌گونه‌ سلطه‌ “خبرگزاری‌ها”بودند. هیچ‌گونه‌ فعالیتی‌ در زمینه‌ کسب‌، انتقال‌ و انتشار اخبار به‌ اندازه‌ فعالیت‌ سازمان‌های‌ خبری‌ برگروه‌ کثیری‌ از انسان‌ها اثر نمی‌گذارد. میلیون‌ها نفر روزانه‌ اخبار گوناگونی‌ را از نقاط مختلف‌ دنیا به‌وسیله‌ خبرگزاری‌های‌ جهانی‌ دریافت‌ می‌کنند. پیشرفت‌ در فن‌آوری‌های‌ نوین‌ ارتباطی‌ و استفاده‌ از کامپیوتر و ماهواره‌ها باعث‌ شد تا فعالیت‌ خبرگزاری‌ها نیز افزایش‌ یابد و کاربران‌ این‌ وسایل‌ به‌راحتی‌ از اخبار و اطلاعات‌ منتشر شده‌ توسط این‌ رسانه‌ها مطلع‌ شوند.

خبرگزاری چیست؟

خبرگزاری ها رکن اساسی در فرایند خبر رسانی و محور مباحث مربوط به مقوله تخصصی تولید خبر به شمار می روند. در سال های اخیر، گسترش موسسه ها و پایگاه های اینترنتی که خود را «خبرگزاری» معرفی می کنند، باز شناخت مفهوم، سازمان و طرز کار خبرگزاری ها را ضروری کرده است.

از نظر لغوی، واژه «خبرگزاری» یک اسم مرکب است که از دو بخش عربی و فارسی تشکیل شده و معنای آن «ابلاغ و رسانیدن خبر»، «اطلاع و گزارش دادن خبر» و «عمل خبرگزار»  است.

دهخدا در فرهنگ لغت خود بین خبرگزاری و خبرگزار تفاوت قائل می شود و خبرگزاری را «عمل مخبر» و خبرگزار را «مخبر» می نامد و می نویسد : «خبرگزاری، عمل فراهم آوردن خبر و در اختیار گذاردن منابع برای پخش در رادیو، روزنامه یا اداره ای است که خبرها را به دست می آورد و منتشر می کند.»

دکتر معین در فرهنگ خود در تعریف خبرگزاری می نویسد : «خبرگزاری، اداره و موسسه ای است که خبرها را کسب و منتشر می کند.»  

در فرهنگ عمید نیز آمده است : «‌خبرگزاری اداره یا بنگاهی است که خبرهای دنیا را با وسایل مختلف جمع آوری می کند و برای روزنامه ها و سایر موسسات می فرستد.»

این فرهنگ لغت ، خبرگزار را کسی معرفی می کند که : « خبرهای روز را برای روزنامه ها یا موسسه های خبری جمع آوری می کند و می فرستد.»

کتاب شناسنامه خبرگزاری جهان ، تعریف معین را کلی و تا حدودی مبهم و فاقد مرزبندی روشن بین خبرگزاری و دیگر موسسات خبری و اطلاع رسانی می داند اما می افزاید که در فرهنگ عمید تا حدودی این مرز روشن شده  است.

«گیتا علی آبادی» نویسنده این کتاب می گوید : «کار خبرگزاری تولید خبر خام است تا مطبوعات و رادیو و تلویزیون از آنها استفاده کنند. چیزی که باعث رونق یک خبرگزاری می شود، این است که اخبار را دست اول و بی واسطه تهیه کند و در اختیار رسانه ها قرار دهد. خبرگزاری ها تهیه کننده مطالب خبری، سوابق، جزئیات خبر یا حتی مقالات توام با تفسیر و تحلیل هستند و از این رو بسیاری از نشریات به خصوص روزنامه ها برای دریافت اطلاعات می توانند  مشترک خبرگزاری ها شوند.»

دکتر یونس شکرخواه ، استاد ارتباطات می گوید : «خبرگزاری به مفهوم کلاسیک آن یک سازمان تخصصی محلی، ملی و بین المللی برای گرد آوری و توزیع خبر است که ماموریت تولید و توزیع خبر برای
روزنامه ها ، مجلات و سازمان های رادیویی و تلویزیونی را بر عهده دارد. خبرگزاری ها منابع اولیه هستند و برای منابع ثانویه (روزنامه ها ، مجلات و ...) خبر تولید می کنند. آنها تولید کننده مواد خام خبری هستند و پردازشگر اخبار دیگران محسوب نمی شوند.» 

کارشناسان معتقدند جایگاه خبرگزاری از سایر موسسات خبری، از اهمیت بالایی برخوردار است و تولید خبر و توزیع آن به عنوان وظیفه اصلی خبرگزاری و همه وسایل ارتباط جمعی به عنوان مخاطبان خبرگزاری از مشخصه های آن است.

البته امروزه خبرگزاری ها از اینترنت نیز برای ارائه اخبار خود استفاده می کنند که این امر، باز تعریف مخاطبان خبرگزاری ها را ضروری کرده است.

شکرخواه می گوید : «در سال‌هایی که اینترنت وجود نداشت خبرگزاری‌ها خبرها را به صورت رول خبری و در کاغذ به خبرنگاران و روزنامه‌ها ارسال می‌کردند اما بعد از اینکه خبرگزاری‌ ها صاحب سایت شدند باند محدود آن ‌ها از روزنامه‌نگاران و روزنامه‌ها روی باند پهن تری قرار گرفت و خود خبرگزاری ‌ها صاحب خواننده شدند و حتی طراحی نیز برای آن‌ ها مهم شد، بنابر این رفتار خبرگزاری‌ ها به رفتار رسانه ‌های جمعی نزدیک‌تر شد.»

علاوه بر تعاریف و ویژگی های که روزنامه نگاران و کارشناسان ارتباطات برای خبرگزاری ذکر می کنند، ماده 2 آئین نامه تاسیس و نحوه فعالیت و نظارت بر خبرگزاری های غیر دولتی مصوب 25/2/1384 مجلس شورای اسلامی ایران خبرگزاری ها را مجاز می داند در   زمینه های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی نسبت به جمع آوری، پردازش و انتشار خبر، تحلیل، مصاحبه و گزارش در قالب نوشتار، صدا و تصویر در حوزه های داخلی و خارجی فعالیت کند.

بر اساس دایره المعارف بریتانیکا، «خبرگزاری، سازمانی است که گزارش های خبری را برای روزنامه ها، نشریات، ایستگاه های رادیو تلویزیونی و کاربران دیگر تهیه می کند اما نمی تواند اخبار را برای مشترکان خود چاپ و منتشر کند.»

در کتاب Journalism today نیز آمده است : «خبرگزاری، سازمانی  است که خبرها را از سراسر جهان تهیه و در قبال نگارش و انتشار آن حق الزحمه می گیرد.»

به نوشته کتاب وسایل جمعی؛ مقدمه ای بر ارتباطات نوین، «خبرگزاری، سازمانی است که مطالب خبری را جمع آوری،  آن ها را در شکل مناسب تهیه می کند و از طریق سیم یا ماهواره به روزنامه ها و ایستگاه های رادیو - تلویزیونی سراسر کشورهایی که برای این خدمات، پول می پردازند، می فرستد.»

کتاب شناسنامه خبرگزاری های جهان که این تعاریف را نقل کرده است، تعریف اخیر را «تا حدودی
کامل ترین تعریف» از خبرگزاری می داند.

طبق تعریف دانشنامه آزاد ویکی پدیا :«خبرگزاری، سازمانی متشکل از روزنامه نگاران است که گزارش های خبری مورد نیاز روزنامه ها، مجلات و رادیو و تلویزیون را تامین می کند و با واژه های چونwire services , news services شناخته می شود.

همچنین بنا به تعریف سایت WordNet : «خبرگزاری، سازمانی است که گزارش های خبری را برای روزنامه جمع آوری و آن ها را به صورت الکترونیکی توزیع می کند و با واژه هایی چون
 press agency , wire service , press association شناخته می شوند.  

انواع خبرگزاری ها

خبرگزاری ها را می توان از نظر نوع مالکیت، عرضه خدمات خبری و حوزه فعالیت و پوشش خبری دسته بندی کرد. برخی، مهمترین عامل تمایز خبرگزاری ها را  ساختار مالکیت آنها می دانند و درباره فعالیت ها و خدمات خبرگزاری ها نیز بر مبنای شکل مالکیت آنها قضاوت می کنند که بنابر این، خبرگزاری ها به سه گروه تقسیم می شوند : 

-خبرگزاری های خصوصی، با مالکیت یک فرد یا سازمان 

-تعاونی با مالکیت گروهی از سازمان های رسانه ای

-خبرگزاری های دولتی

خبرگزاری ها از نظر عرضه خدمات خبری نیز به سه گروه تقسیم می شوند :

-خبرگزاری هایی که اخبار خود را به فروش می رسانند. مانند : رویترز

-خبرگزاری هایی که به صورت مشترک از روزنامه هایی تشکیل شده اند که مقالات خبری خود را با یکدیگر سهیم می شوند. مانند : آسوشیتدپرس 

-خبرگزاری های تجاری که از سازمان های خاصی برای انعکاس اخبار آنها مبالغی دریافت می کنند. مانند : خبرگزاری RP

خبرگزاری ها را از نظر حوزه فعالیت و پوشش خبری هم تقسیم بندی می کنند:

-خبرگزاری های جهانی که گرد آورنده و منتشر کننده خبرها در سراسر جهان هستند. مانند : فرانس پرس رویترز و آسوشیتدپرس 

-خبرگزاری های ملی که کار توزیع خبرها را در داخل یک کشور و نیز انتشار خبرهای داخلی برای خارج از کشور را به عهده دارند.

-خبرگزاری هایی که از چند سازمان خبری چند ملیتی تشکیل می شوند و به مبادله اطلاعات و اخبار
می پردازند.

پیدایش خبرگزاری ها

" بارون رو چیلد " بانکدار مشهور انگلیسی در سال 1815 از طریق اطلاعاتی که یک سوار از منطقه جنگ واترلو به لندن آورد، بورس لندن را دستخوش تحول کرد. او ابتدا به سرعت، شروع به فروش سهام کرد. شاید هر کس بر این باور بود که ولینگتون، ناپلئون را شکست داده است اما در این میان فقط روچیلد بود که نتیجه را می دانست. اضطرابی که در بازار تجارت پدید آمد، باعث شد تا قیمت اوراق کاهش یابد، پس روچیلد شروع به خرید و جمع آوری سهام به قیمت یک پنی کرد.

پس از وقفه ای کوتاه، اخبار رسمی پیروزی ولینگتون به لندن رسید، اما دیگر برای سهام داران دیر بود. چرا که آنها سهام خود را فروخته بودند و روچیلد دارایی خود را به هزار برابر افزایش داده بود؛آن هم فقط به این دلیل بود که " اولین خبر را دریافت کرده بود. " بدین ترتیب دریافت خبر آن هم در حداقل زمان ممکن ، اهمیت یافت.

اوایل دهه 1820 خبرگزاری تحت عنوان انجمن روزنامه های صبح در نیویورک در شهر نیویورک تشکیل شد تا گزارشهایی را که از اروپا می رسد جمع آوری کند. پس از آن خبرگزاریهای دیگر محلی در ایالات متحده راه اندازی شدند.

پیش از اختراع تلگراف ، اخبار به صورت دهان به دهان از طریق نامه و روزنامه ها به کندی انتقال
می یافت. اولین خطوط تلگرافی در اروپا در سال 1845 شروع به کار کرد و به سرعت گسترش یافت. ارسال پیام های الکتریکی از طریق تلگراف و مورس راه را برای مبادله سریع تر اطلاعات فراهم کرد. با استفاده از این وسایل و رشد روزنامه ها بازار اخبار داغ تر شد و منجر به پدید آمدن خبرگزاری ها شد. تلگراف الکتریکی وسیله پیشرفت خبرگزاری ها را در اواسط قرن نوزدهم فراهم آورد و  سال ها بعد، شیوه ارسال خبر از تلگراف تغییر یافت و خبرگزاری ها از ابزارهای جدید ارتباطی استفاده کردند.

سابقه تاسیس خبرگزاری ها در جهان به بیش از 150 سال پیش باز می گردد.پنج خبرگزاری بزرگ جهان
 ( رویتر ، آسوشیتدپرس ، یونایتدپرس ، فرانس پرس و تاس ) که بازار ارسال خبر را در دنیا زیر سلطه دارند، ابتدا با خبرهای مربوط به بورس و بازار سهام کار خود را آغاز کردند و سپس با فروش اخبار سیاسی ، فرهنگی و نظامی دایره اطلاع رسانی را توسعه دادند.

در سال 1835 " چالز آگوست هاواس " نخستین آژانس خبری جهان را در فرانسه پایه گذاری کرد. هاواس  انحصار دولتی ارسال اخبار از طریق تلگراف نوری را در فرانسه در اختیار داشت.

خبرگزاری فرانسه، قدیمی‌ترین خبرگزاری دنیا، بزرگترین خبرگزاری فرانسه و سومین خبرگزاری بزرگ در سراسر جهان است. مرکز آن در پاریس است و مراکز منطقه‌ای آن نیز در واشنگتن، هنگ‌کنگ، ‌نیکوزیا و مونت‌ویدئو قرار دارد.

در 165 کشور جهان خبرنگاران AFP حضوری فعال دارند و در 110 کشور نیز دفتر دارد. این خبرگزاری به زبان‌های فرانسه، انگلیسی، عربی، اسپانیایی، آلمانی، پرتغالی و روسی اخبار خود را به سراسر جهان مخابره می‌کند. امروزه این خبرگزاری به توسعه‌ فعالیت جهان‌گستر خود ادامه می‌دهد و برای خودش شبکه‌های رادیویی، تلویزیونی و روزنامه‌ راه انداخته است. 

مهم‌ترین و اولین مشتری AFP دولت فرانسه است که تولیدات خبری این خبرگزاری را برای سرویس‌های مختلف خود خریداری می‌کند. خبرگزاری فرانسه بیش از 2 هزار کارمند دارد که 900 نفر آنها خارج از فرانسه درحال فعالیت هستند. این خبرگزاری روزانه حدود 400 تا 600 هزار کلمه خبر متنی، 700 عکس خبری و 50 گرافیک و طرح خبری تولید می‌کند.

این خبرگزاری هم با گسترش بخش‌های مختلف خود دریافته که اگر در عرصه اطلاع‌رسانی از ابزار چند رسانه‌ای کمک نگیرد حتما عقب می‌ماند. بنابراین تولیدات خبری AFP به 3 صورت ارائه می‌شود: تولیدات آن‌لاین، تولیدات متنی، تولیدات تصویری.

سال مالی AFP از دسامبر آغاز می‌شود و تا دسامبر سال آینده ادامه دارد. خبرگزاری فرانسه هم چیزی ندارد برای فروش جز خبر و متعلقاتش. این کالای ساده و سخت به‌طور میانگین در سال‌های اخیر 320 میلیون دلار برای این خبرگزاری درآمد داشته است.

به‌نظر می‌رسد این میزان درآمد به همراه حضور مستمر این خبرگزاری به‌عنوان منبع اخبار متنی، تصویری و صوتی، آن را تبدیل به نماد خبری فرانسه کرده است. نمادی همچون برج ایفل که هر فرانسوی به آن می‌نازد.

خبرگزاری وولف

در سال 1849 " برنارد وولف " کارمند خبرگزاری هاواس و ناشر روزنامه برلین، خبرگزاری وولف را تاسیس کرد. وولف، نخستین خبرگزاری بود که برای جمع آوری و ارسال اخبار از تلگراف الکتریکی استفاده کرد.

" رویتر " آژانس خبری که از دل خبرگزاری هاواس و با تاسیس یک دفتر تجاری در سال 1849 متولد شد. " ژولیوس رویتر " از کارکنان پایه گذار هاواس در سال 1851 خبرگزاری خود را به صورت رسمی در لندن افتتاح کرد. تخصص این خبرگزاری بر بورس و مبادله اخبار بود.

رویترز Reuters  

یک شرکت خبری بریتانیایی بود. این شرکت در سال ۱۸۵۱ زمانی که پاول یولیوس رویتر شروع به ارسال خبرهای بازار سهام بین لندن و پاریس کرد بنیان نهاده شد.

21 ژوئیه ۱۸۱۶ «پال جولیوس بارون فن رویتر» موسس خبرگزاری رویتر و مرد زرنگ قرن ۱۹ در آلمان به دنیا آمد. پدرش از روحانیون یهودی آلمان بود.رویتر در جوانی، نخست کارمند بانک و سپس در برلن به کار نشر کتاب پرداخت و در سال ۱۸۴۴ در ۲۸ سالگی دین و نام خود را تغییر داد؛ مسیحی شد و به «جولیوس رویتر» موسوم گردید. نام قبلی او « اسرائیل بیر یوسفات» بود.

جولیوس در جریان انقلابات سال ۱۸۴۸ اروپا به پاریس رفت و در آنجا به ترجمه مقالات روزنامه های فرانسه و ارسال این ترجمه ها برای چاپ در روزنامه های آلمان پرداخت و از این راه به درآمد و شهرت رسید و در عین حال متوجه مشکل ارسال مطلب شد و فکر ایجاد خبرگزاری و کشیدن خط تلگراف به سرش آمد.جولیوس در این زمینه به مطالعات بیشتر دست زد و سرانجام در سال ۱۸۴۹ یک سرویس ارسال خبر بازار (اقتصادی) با کبوتر نامه بر و بعدا تلگراف میان آخن آلمان و بروکسل (بلژیک) ایجاد کرد. پیش از او سه خبرگزاری در جهان فعالیت داشتند: هاواس در فرانسه، کنتیننتال (وولف) در آلمان و پدر بزرگ آسوشییتدپرس فعلی در آمریکا، ولی خبرگزاری جولیوس رویتر تخصصی بود و عمدتا اخبار اقتصادی را تهیه و نه تنها برای جراید بلکه افراد، بانکها، بازرگانان و شرکتها می فرستاد.

رویتر که به حد کمال زرنگی،آزمندی و جاه طلبی داشت، انگلستان را که یک امپراتوری پهناور و مقتدر بود بهترین نقطه برای پیشرفت خود تشخیص داد و در ۱۸۵۱ به این کشور مهاجرت کرد و در آنجا دفتر رویتر را باز کرد و اخبار سهام را هم بر مطالب ارسالی اش افزود. روزنامه انگلیسی «مورنینگ ادورتایزر» نخستین مشترک او بود که به تدریج سایر جراید هم مشترک شدند.

سعی رویتر در نزدیک شدن به مقامات انگلیسی و گرفتن امتیاز خطوط تلگرافی در قلمرو این امپراتوری بود. با همین فکر در لندن «کمپانی تلگراف» را دایر کرد و به تابعیت انگلستان درآمد.

او برای نزدیک کردن خود به مقامات انگلیسی، به تهیه گزارش ویژه برای آنان و حتی ملکه ویکتوریا پرداخت که کاری بسیار نو بود و قبلا سابقه نداشت و از این طریق به زودی مورد توجه ملکه و نخست وزیران وقت قرار گرفت و خبرگزاری خود را دربست اختصاص به تبلیغ و پیشبرد سیاست های انگلستان داد تا از این توجه کاسته نشود.

در این زمان، وی یک چیز کم داشت و آن یک لقب اشرافی بود، زیرا با این لقب در کشورهای تحت نفوذ انگلستان می توانست آسانتر امتیاز اقتصادی به دست آورد.با این فکر، از یکی از دوک های انگلیسی خواست که به او لقب «بارون» بدهد و با اصرار زیاد موفق شد این لقب را به دست آورد و بر اسم طولانی اش بیافزاید.

اولین قربانی این لقب دولت ناآگاه ایران بود که موفق شد از آن امتیاز کشیدن خط تلگراف بگیرد؛ که چون دولت انگلستان خود در نظر داشت که خط تلگراف هند به اروپا را از خاک ایران بگذراند و خط تلگراف بغداد را به تهران متصل و از تهران به بوشهر برساند و امور این خطوط و تلگراف خانه ها را در دست داشته باشد، رویتر با گذاردن منّت بر این دولت کنار رفت تا در عوض بعدا بتواند با کمک انگلستان امتیاز بزرگتری از ایران بگیرد. بنابراین، جولیوس به خاطر نفس خبر مدیریت «خبرگزاری رویتر» را به دست نداشت؛ از خبرگزاری به صورت پلکان ترقی شخصی استفاده می کرد.

حرکت بعدی جولیوس رویتر گرفتن امتیاز کشیدن خط آهن رشت به تهران و از اینجا به خلیج فارس بود. نخست با بازی در کلمات و جملات این قرارداد، استخراج معادن طرفین خط ( بدون اشاره به عرض حریم، یعنی تمامی سطح کشور) به استثنای معادن طلا و نقره را هم بر قرار داد اضافه کرد. به این هم اکتفا نکرد و به مقامات «پرمشغله!» وقت مراجعه کرد و به نام اصلاحیه و ضمیمه و ... دوباره با جمله سازی و بازی با کلمات امتیاز بهره برداری از جنگلها و آبهای ایران را هم به دست آورد که واضح است همه این کارها با ماهیت حرفه «خبر» و حتی تلگراف مغایر است و....

مورخانی که تاریخ ایران در عهد قاجارها را تالیف کرده اند؛ عنوان قرار داد دولت وقت ایران (میرزا حسین خان قزوینی رئیس الوزرا ناصر الدین شاه معروف به سپهسالار) با«بارون رویتر» را «قراداد خرید همه ایران» نوشته اند. پیش از تنظیم این قرار داد (سال ۱۸۷۱) دولت انگلستان به دولت تهران در باره نا امنی راههای ایران اخطار داده بود و تهدید کرده بود که اگر امنیت راهها تامین نشود، خود برای امن ساختن طرق، نیرو به ایران خواهد فرستاد! و این اخطار که مقامات تهران را ترسانده بود راه را برای امضای چنان قراردادی با رویتر هموار ساخته بود. خبرگزاری رویتر در همان زمان، این اخطار دولت متبوع را به بهترین صورتی توجیه کرده بود تا باعث اعتراض رقبای اروپایی انگلستان قرار نگیرد.

شهرت خدمات‌دهی رویترز از طریق موفقیت در مخابره‌ متوالی اخبار و گزارش‌ها درباره‌ اوضاع مختلف ارتقا یافت. مثلا در سال ‌١٨٦٥ رویترز اولین نهادی در اروپا بود که خبر ترور آبراهام لینکلن، رئیس‌جمهور آمریکا را تحت پوشش خبری جدی قرار داد.

رویترز شرکتی است که بیشتر اطلاعات بازارهای مالی جهان و رسانه‌های خبری را به همراه یک رشته از محصولات اطلاعاتی و راه‌حل‌های معاملاتی از جمله داده‌ها، اطلاعات، تحقیقات و تحلیل‌هایی درباره اوضاع فعلی بازار و اوضاع گذشته‌ آن، اوضاع معاملات مالی، داده‌هایی درباره‌ سرمایه‌گذاری و تحلیل اخبار در قالب متن، ویدئو، گرافیک و عکس را به مشتریان و مخاطبان خود ارائه می‌دهد.

در همان حال که خطوط تلگراف و تسهیلات کابل‌های مخابراتی زیر دریاها گسترش می‌یافت، تجارت و تبادلات مالی و تجاری فراسوی اروپا از جمله در سال ‌١٨٧٢ در شرق دور و در سال ‌١٨٧٤ در آمریکای لاتین نیز توسعه یافت.

در سال ‌١٨٨٣ رویترز به انتقال اخبار و اطلاعات و پیغام‌ها برای روزنامه‌های لندن از طریق سامانه‌های الکترونیکی اقدام کرد و در سال ‌١٩٢٣ پیش‌قراول استفاده از رادیو برای ارسال اخبار بین‌المللی شد.

در سال ‌١٩٢٥، انجمن مطبوعات و خبرگزاری‌های بریتانیای کبیر، بیشتر سهام شرکت با مسئولیت‌ محدود رویترز را خرید و مقر آن در سال ‌١٩٣٩ به ساختمان شماره ‌٨٥ خیابان فلیت در لندن که در حال حاضر نیز در آنجا است، انتقال یافت.

اگرچه رویترز بیشتر به‌عنوان بزرگترین خبرگزاری چند رسانه‌ای بین‌المللی شناخته شده است اما بیش از ‌٩٠ درصد درآمدهای آن از محل خدمات و سرویس‌های مالی‌ای که ارائه می‌دهد، تامین می‌شود.

از تحولات مهمی که از نیمه‌ دوم سده‌ بیستم در رویترز ایجاد شد تاسیس سرویس «رویترز مانیتور» بود که به پوشش اخبار مربوط به ارزهای خارجی و قیمت سهام در دنیا می‌پرداخت.

در پی افزایش میزان سود‌دهی رویترز، سهام این شرکت در سال ‌١٩٨٤ در بازار بورس لندن عرضه شد و در پی آن اخبار تلویزیونی رویترز نیز در سال ‌١٩٨٥ کار خود را آغاز کرد.

امروزه بیش از ‌٤٢٧ هزار نفر از متخصصانی که در بازارهای مالی و کالا مشغول فعالیت هستند، از خدمات رویترز برای بهبود فعالیت خود استفاده می‌کنند. عامل قوت و توان رویترز، فراهم آوردن قابلیت‌های محتوایی، تحلیلی، تجاری و پیغامی مورد نیاز متخصصان مالی است.

رویترز همچنین علاوه بر فعالیت در حوزه‌ ارائه‌ خدمات و اخبار مالی؛ متن، گرافیک، فیلم‌های ویدئویی و عکس‌های خبری در موضوعات مختلف به سازمان‌های خبری و پایگاه‌های اینترنتی در سراسر جهان ارائه می‌دهد.

حالا رویترز به ‌عنوان یکی از بزرگترین خبرگزاری‌های دنیا با حدود ‌٢ هزار و ١٥٧ خبرنگار و عکاس در ‌٢٠9 شهر واقع در ‌٩٤ کشور دنیا و 370 هزار مشترک می باشد. همچنین این خبرگزاری متن‌های خود را به ‌١٩ زبان مختلف ارائه می‌دهد. اخبار آن تا ‌٢٥ هزار خبر و بیش از6 میلیون کلمه در روز می‌رسد.

در میان سازمانهای خبری که با رویترز همکاری می کنند می توان به کنیدین پرس، آسوسیتدپرس استرالیا، و پرس تراست هندوستان نیز اشاره کرد.

پس از این که آسوشیتدپرس ایلینویز قراردادهای تبادل با شبکه های جهانی امضاء کرد، یونایتدپرس در سال 1897 با شکست مواجه شد. در سال 1900 آسوشیتدپرس ایلینویز که قصد داشت اعضای خود را در استفاده از خدمات محدود کند به واسطه قانون ایالات متحده در سال 1915 مبنی بر ممنوع اعلام کردن اعضای استفاده کننده از خبرهای آسوشیتدپرس ایلینویز و حکم یک دادگاه عالی این سازمان منحل اعلام شد و بار دیگر در ایالت نیویورک به عنوان سازمانی با عضویت غیر انتفاعی به فعالیت پرداخت و از آن پس به عنوان آسوشیتدپرس(AP) شهرت یافت. در سال 1906، ویلیام رادولف هیرست نیوز سرویس اینترنشنال (International News Service (INA) را راه اندازی کرد. اگرچه یونایتدپرس آسوسیشن که اغلب با عنوان  یونایتد پرس از آن یاد می شود، ارتباطی با سازمانهای اولیه نداشت اما به عنوان بخشی از روزنامه های اسکریپس- هاوارد فعالیت کرد و اخبار خود را به فروش می رساند.

آسوشیتدپرس ،UP و INS به تدریج رشد کردند تا دهه 1930 که فعالیت خارجی آنها باعث شد از اتکا به خبرگزاریهای اروپایی رها شوند، این امر موجبات انعکاس دیدگاهای ملی درباره اخبار سیاسی را فراهم کرد.

آسوشیتدپرس از سال ‌١٩٩٠ به این طرف سروشکلی تازه به‌خود گرفت. در این سال این خبرگزاری به قانون شرکت‌های ایالت نیویورک پیوست و به‌صورت یک شرکت تعاونی غیرانتفاعی درآمد.

اعضای AP، شورای مدیران را که هیات حاکمه این خبرگزاری است، انتخاب می‌کنند. براساس اساسنامه این خبرگزاری، اعضای شورای مدیران حداقل ‌١٨ و حداکثر ‌٢٤ نفر هستند.

در حال حاضر این خبرگزاری بیش از ٣ هزار و ‌٧٠٠ نیرو دارد که در‌٢٤٠ اداره این خبرگزاری در سراسر جهان مشغولند AP. برای اینکه به شبکه خبری اصلی جهانی تبدیل شود و سرویس‌های خبری با کیفیت بالا و قابلیت اعتماد بالا به مخاطبان ارائه دهد، اقدامات زیادی انجام داده است.

شاید به همین خاطر باشد که آسوشیتدپرس 8 هزار و 500 مشترک بین‌المللی در جهان دارد که اخبار و عکس خود را از این سازمان می‌گیرند. خدمات خبری 112 کشور نیز به‌عهده این خبرگزاری است.

AP در حال حاضر قسمت‌ها و امکاناتی همچون شبکه‌ای از عکس‌های دیجیتال، سرویس خبری آن‌لاین ‌٢٤ ساعته و شبکه اخبار تلویزیونی دارد. گذشته از این، بزرگ‌ترین شبکه رادیویی آمریکا و کتابخانه‌ای مشتمل بر بیش از ‌١٠ میلیون عکس و تصویر نیز جزء سرمایه‌های این غول پیر محسوب می‌شوند و جالب اینجاست که هر کدام از این قسمت‌ها در نوع خود جزء اولین سرویس‌های خدماتی ـ خبری آمریکا هستند.

AP اخبار و گزارش‌های خود را به 5 زبان انگلیسی، آلمانی، هلندی، فرانسوی و اسپانیایی مخابره می‌کند. در حال حاضر در عرصه خبر، AP علاوه بر مخابره اخبار سیاسی به همراه شرکت Dow Jones که ناشر روزنامه وال‌استریت ژورنال و یکی از قدرت‌های اصلی عرصه روزنامه‌نگاری اقتصادی آمریکا است، اخبار اقتصادی و مالی را مخابره می‌کند.

در حال حاضر AP-DJ به رسانه‌ها و مشتریان مطبوعاتی خود در ‌٤٣ کشور خدمات اخبار اقتصادی و مالی ارائه می‌دهند. همچنین، برای پاسخگویی به نیاز روزافزون مردم به اخبار ورزشی در سال ‌١٩٤٦ خبرگزاری AP اولین خبرگزاری‌ای است که یک سرویس خبری مجزای ورزشی به راه انداخته است.

امروز در هر دقیقه بیش از ‌٩ هزار و ٦٠٠ کلمه خبری از خبرگزاری آسوشیتدپرس به سراسر جهان مخابره می‌شود. اگر این تعداد را در کنار آرشیو 700 هزار قطعه‌ای عکس این خبرگزاری بگذاریم، متوجه قدرت این خبرگزاری در شکل‌دهی تصویر مخاطبانش از جهان می‌شویم.

AP در سال ‌١٩٤١ رسما اولین ایستگاه رادیویی خود را نیز به راه انداخت. در سال ‌١٩٨٠، شبکه رادیویی AP اولین شبکه رادیویی شد که از طریق ماهواره برنامه‌های خود را پخش می‌کرد.

دهه ‌١٩٩٠ شاهد رشد سرسام‌آور خدمات رادیویی و تلویزیونی AP بود. در سال ‌١٩٩٥ نیز AP برای پاسخ‌دهی به علاقه‌مندی روزافزون جهانیان به اینترنت واحد خدمات چند رسانه‌ای خود را ایجاد کرد. اکنون سایت اینترنتی AP اخبار، عکس، نمودار، خدمات صوتی و ویدئویی را به‌صورت روزآمد به کاربران ارائه می‌دهد.

در سال ‌١٩٩٤، آسوشیتدپرس سرویس اخبار ویدئویی بین‌المللی خود را با نام APTV در لندن راه‌اندازی کرد.  APTV در سال ‌١٩٩٨ به APTN ‌ تغییر نام یافت و این تغییر نام زمانی صورت گرفت که AP آژانس ویدئویی WTN را از شرکت‌های صاحب آن یعنی شبکه خبری ABC، ITN انگلیس و کانال ‌٩ استرالیا خرید.

APTN تصاویر ویدئویی از اخبار برتر روز را به وسیله ماهواره برای سازمان‌های عمده خبری فراهم می‌کند.  خبرگزاری AP   حالا از اینکه بزرگترین سرویس خبری ملی در آمریکاست به‌خود می‌‌بالد؛ چرا که مهم‌ترین رقیبش یعنی خبرگزاری یونایتدپرس اینترنشنال مدت‌هاست سقوط کرده و مقابل این همه امکانات لُنگ انداخته است.

در سال 1985، INS با UP ادغام شده و یونایتدپرس اینترنشنال را تأسیس کردند که در دهه 1980 با سازمان خبری بخش خاورمیانه ادغام شد. پس از جنگ جهانی دوم بسیاری از سازمانهای خبری از جمله رویترز، آسوشیتدپرس، خبرگزاری فرانسه( نام تغییر یافته آژانس هاواس) به صورت مشترک به اعضای ناشر آنها تعلق گرفت.

راه اندازی خبرگزاری ها در ایران پیشینه ای 70 ساله دارد و از این رو کشورمان را  می توان از جمله ملل پیشرو در جهان سوم در این زمینه دانست که تجربیات طولانی را پشت سر گذاشته است.

خبرگزاری پارس، نخستین آژانس خبری در ایران است که در سال 1313 توسط وزارت امور خارجه و در جایگاه یک مرکز خبری ملی و رسمی تاسیس شد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال 1360 نام خبرگزاری فارس به خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران " ایرنا " تغییر یافت. این خبرگزاری منبع رسمی و مورد استناد مطبوعات داخلی و خبرگزاری های بین المللی به شمار می رود.

واحد مرکزی خبر از دیگر خبرگزاری های نسبتا قدیمی ایران محسوب می شود که سابقه ای بیش از 30 سال دارد. این سازمان خبری دی ماه 1350با عنوان خبرگزاری رادیو و تلویزیون ملی ایران کار خود را آغاز کرد و سپس در سال 1355با گروه تحقیق ادغام شد و تشکیلات واحد مرکزی خبر به وجود آمد. واحد مرکزی خبر بیشتر به تغذیه بخش های خبری رادیو و تلویزیون پرداخته و اخبار آن در سطح رسانه های مکتوب با برد بسیار کمی رو به روست.

در آذر سال 1378 خبرگزاری دانشجویان ایران ایسنا پا به میدان گذاشت و پس از مدتی به یکه تازی ایرنا پایان داد و توانست جایگاه مناسبی در عرصه خبری کشور برای خود دست و پا کند.

پس از راه اندازی ایسنا ، تب راه اندازی خبرگزاری در ایران بالا گرفت به طوری که اکنون نزدیک به 23 خبرگزاری در کشور ایجاد شده و یا در حال راه اندازی است.

فارس،  مهر، میراث، ایپنا، شانا، پانا، موج، قسط، سینا، ایکنا، شبستان و ... که مهمترین ویژگی ها این خبرگزاری ها و اشتراک آنها به جز دو خبرگزاری قدیمی انتشار اخبار بر روی اینترنت است. 

طرز کار خبرگزاری ها

بیشتر خبرها به ویژه خبرهای خارجی که مطبوعات و سایر رسانه هـای خبری  استفاده می  کنند از طریق خبرگزاری ها دریافت می شود، زیرا اغلب این رسانه ها دفتر نمایندگی یا خبرنگار متخصص در خارج از کشور ندارند و مشکلات مالی و فنی نیز این امکان را به آنها نمی دهد.

خبرگزاری بین المللی و خبرگزاری مهم دیگر در تمام ساعات شبانه روز مشغول فعالیت هستند و اخبار
بی شماری را که از خبرنگاران خود در سراسر جهان دریافت می کنند برای روزنامه ها، رادیو و
تلویزیون ها و سایر موسسات خبری ارسال می کنند و آنها  را در جریان رویدادها قرار می دهند.

این نوع اخبار در گذشته در اصطلاح مطبوعات " اخبار تلگرافی " ‌نامیده می شدند و مطبوعات آنها را  بررسی و با توجه به علاقه مخاطبان با سبک خاص منتشر می کردند، اما در سال های اخیر با پیدایش اینترنت و استفاده روزافزون خبرگزاری ها از این پدیده، آنها هم به مشترکان خود از جمله مطبوعات خبر داده و هم از طریق سایت های اینترنتی به کاربران امکان مشاهده اخبار خود را می دهند.

خبرگزاری ها اگر در گذشته اخبار خام را در اختیار مطبوعات می گذاشتند تا پس از پردازش منتشر شود امروزه سعی می کنند خبر را به شکل نهایی آن منتشر کنند زیرا با کمک اینترنت می توانند با مخاطبان نهایی خود در ارتباط باشند.

با گسترش فن آوری های نوین ارتباطی، شیوه دریافت اخبار خبرگزاری ها و کار بر روی این اخبار دگرگون شده است. در روزگاران قدیم ، اخبار با سرعت 66 کلمه در دقیقه به وسیله دستگاه گیرنده
( ماشین تله تایپ که در ایران به تلکس مشهور است ) تق تق کنان تایپ می شدند، اما امروزه این سرعت ده ها برابر شده است و تق تق نیز به گوش نمی رسد زیرا کامپیوتر خبرگزاری ها با کامپیوتر سایر رسانه های خبری صحبت می کند.

خبرگزاری ها که برای دیگر رسانه ها منبع اطلاعاتی بسیار اساسی هستند به روشنی پی برده اند که مطالب خود را از نظر اعلام و تشریح رویدادها باید به شکلی جذاب و کاربردی منتشر کنند.

علاوه بر این، خبرگزاری ها به شدت با یکدیگر رقابت می کنند. آنها با ثبت لحظه به لحظه وقایع، کاملا مراقبند که در رابطه با چه تعداد از اخبار نخستین مخابره کننده بوده اند، در هر دقیقه چند دقیقه پیش
بوده اند و چه تعداد روزنامه اخبار آنها را درج کرده است. از این زاویه آنها واقعا در هر دقیقه با یک
ضرب الاجل تازه رو به رو هستند. خبرگزاری ها به جد می کوشند تا مشترکان خود را کاملا گوش به زنگ اخبار در دست مخابره و در انتظار اخبار مکمل نگه دارند.

خبرنگاران خبرگزاری ها به محض اطلاع از وقوع یک رویداد خیلی مهم، ابتدا در یک خبر سریع 3 تا 5 کلمه ای به نام Flash که به فارسی می توان آن را " فوری " یا " برق آسا  " نامید به خبرگیران هشدار
می دهند و بعد جریان بسیار مختصر واقعه را مخابره می کنند و سپس با کسب آگاهی های بیشتر اطلاعات تکمیلی را ارسال می دارند و بالاخره با وقوف به چگونگی کامل واقعه و اطمینان قاطع نسبت به آن جریان مشروح و مفصل را مخابره می کنند.

همانگونه که گفته شد، خبرگزاری ها برای جلب بیشتر مشترکان خود از واژه اعلام خبر Flash استفاده
می کنند. روزنامه نگاران وقتی که با این واژه بر روی تلکس مواجه می شوند، حواسشان را کاملا جمع
می کنند زیرا که این واژه برای آنها یک مفهوم خاص دارد و آن این که : یک خبر مهم در راه است.

خبرگزاری ها همچنین بولتن روزانه (Bulletin) را هم در بین خبرهای خود مخابره   می کنند. در این بولتن خلاصه خبرهای مهم داده می شود که بعضا برای رسانه ها با همان صورت قابل استفاده و درج است. بولتن نیز برای رسانه های همگانی جاذبه دارد چرا که هم به وقت کم برای مطالعه نیاز دارد و هم حاوی مطالب محورهای کلیدی رویدادهاست.

خبرگزاری های دولتی جهان

مالکیت خبرگزاری ها از سوی دولت از اوایل دهه 1900 آغاز شد و در سال 1904 خبرگزاری
سن پترزبورگ تلگراف از سوی دولت روسیه پایه گذاری شد. در سال 1918، اتحاد جماهیر شوروی سابق سازمانی را تحت عنوان "روستا" Rosta را به واسطه ادغام خبرگزاری تلگراف و دفتر مطبوعات دولتی
راه اندازی کرد که  هفت سال بعد در سال 1925 به TASS تبدیل شد که امروزه با نام ITAR-TASS، سازمان خبری رسمی روسیه از آن یاد می شود.

در سال 1915، آلمان خبرگزاری را تحت عنوان ترنس اوشن پایه گذاری کرد تا تبلیغات جنگ را برعهده گیرد. شینهوا، خبرگزاری چین از دیگر خبرگزای های دولتی است که در سال 1931 به عنوان خبرگزاری مردم چین تأسیس شد که اخبار اقتصای و رسمی را منعکس کرده و انتشار چندین مجله و روزنامه را برعهده داشت و دانشکده روزنامه نگاری خود را نیز پایه گذاری کرد. از سال 1990
خبرگزاری های مستقل دراروپای شرقی شکل گرفتند که در میان آنها می توان به اینترفکس روسیه و ای آم پرس ، رومانی اشاره کرد.

نقش خبرگزاری ها در ارسال اخبار

تحقیقات‌ مختلفی‌ در اوایل‌ دهه‌ ۱۹۸۰ نشان‌ داد که‌ از هر چهار خبر بین‌المللی‌ که‌ توسط رسانه‌ها نقل‌ و مورد استفاده‌ قرار می‌گیرد، سه‌ رویداد به‌ وسیله‌ خبرگزاری‌های‌ جهانی‌ مخابره‌ شده‌ است‌.
این‌ سازمان‌ها که‌ گاه‌ کار آنان‌ تحت‌عنوان‌ خدمات‌ تلگرافی‌ نیز خوانده‌ می‌شود، جزئی‌ از رسانه‌های‌ جمعی‌ محسوب‌ می‌شوند و نقشی‌ با اهمیت‌ را ایفا می‌کنند. کار آنها گردآوری‌ اطلاعات‌ و اخبار در زمانی‌ سریع‌، با وضعی‌ مطلوب‌، گزینش‌ گزارش‌ها و تصاویر و سپس‌ ارسال‌ آن‌ به ‌روزنامه‌ها، ایستگاه‌های‌ رادیو و تلویزیون‌ و یا هر منبع‌ دیگری‌ است‌ که‌ با آن‌ در ارتباطند.

بسیاری‌ از رسانه‌ها توانایی‌ مالی‌ برای‌ ارسال‌ خبرنگار و باز کردن‌ دفاتر محلی‌ و منطقه‌ای‌ ندارند به‌ همین‌ سبب‌ برای‌ ارائه‌ اخبار و مطالب‌ بین‌المللی‌ به‌ چنین‌ سازمان‌هایی‌ وابسته‌اند.

برخی‌ کشورها نیز دارای‌ خبرگزاری‌های‌ ملی‌ هستند که‌ به‌ عنوان‌ واسطه‌هایی‌دولتی‌ یا نهادهایی‌ انحصاری‌ در توزیع‌ و نشر اخبار خارجی‌ عمل‌ می‌کنند. این‌گونه‌ خبرگزاری‌های‌ملی‌، اخبار ارسالی‌ از سازمان‌های‌ خبری‌ بین‌المللی‌ را انتخاب‌ می‌کنند و سپس‌ به‌ رسانه‌های‌ داخلی‌ و در نتیجه‌ مصرف‌کنندگان‌ داخلی‌ خبر تحویل‌ می‌دهند. در اکثر کشورها، رسانه‌های‌ جمعی‌ مجاز به ‌دریافت‌ مستقیم‌ خبر از خبرگزاری‌های‌ بین‌المللی‌ نیستند و باید اخبار را از طریق‌ خبرگزاری‌های‌ملی‌ ـ دولتی‌ دریافت‌ نمایند.

آنچه‌ به‌ صورت‌ ضمنی‌ در خصوص‌ خبرگزاری‌ها از نظرات‌ برمی‌آید و مشترک‌ است‌، اینکه‌، خبرگزاری‌ها را به‌ عنوان‌ یک‌ عامل‌ قدرت‌ می‌نگرند، اما قدرتی‌ نهان‌. پنهان‌ بودن‌ این‌ قدرت ‌نیز باز به‌ خاطرقدرتمند بودن‌ آنهاست‌ که‌ بیش‌ از آن‌ چیزی‌ است‌ که‌ عموما درباره‌ آنها تصور می‌شود. “نمونه‌ای‌ از این‌ نفوذ، ترس‌ حکومت‌ روسیه‌ از سلطه‌ خبرگزاری‌ وولف‌ در انتقال‌ اخبار بین‌المللی‌ بود که‌ توسط این‌ کارتل‌ جمع‌آوری‌ و در روسیه‌ توزیع‌ و منتشر می‌شد”. در کنار این‌دیدگاه‌، نظر دیگری‌ نیز وجود دارد که‌ آنها را ابزاری‌ برای‌ تبلیغات‌ سیاسی‌ می‌دانند.

دیدگاه‌ اخیر طی‌ جنگ‌ جهانی‌ اول‌، زمانی‌ که‌ برخی‌ از خدمات‌ خبرگزاری‌ها در اختیار قالب‌های‌سیاسی‌ میان‌ حکومت‌ها قرار گرفت‌، مطرح‌ شد.

کارل‌ بوخر آلمانی‌ در سال‌ ۱۹۱۵ خطر انحصاری ‌شدن‌ اطلاعات‌ و اخبار را از طریق‌خبرگزاری‌های‌ رویتر و هاواس‌ مطرح‌ ساخت‌. به‌ نظر او این‌ خبرگزاری‌ها بیانگر دیدگاه‌های ‌رسمی‌ دولت‌های‌ خود بودند و بنابراین‌ منابعی‌ محسوب‌ می‌شوند که‌ اطلاعات‌ و اخبار را جهت‌دار گزارش‌ می‌کردند. جهت‌دار بودن‌ اخبار جزیی‌ از تبلیغات‌ سیاسی‌ است‌ که‌ به‌ ویژه‌ در هنگام‌ عملیات ‌جنگی‌ و جنگ‌ها مشاهده‌ می‌شود. آغاز جنگ‌ جهانی‌ اول‌ در اوایل‌ قرن‌ بیستم‌ باعث‌ شد تا رسانه‌ها به‌ پوشش‌ خبری‌ وقایع‌ جنگ‌گرایش‌ یابند و به‌ تدریج‌ مفهوم‌ حفظ و نگهداری‌ از خبر شکسته‌ شد. در دهه‌ ۱۹۳۰ حالت ‌شبه‌ انحصاری‌ در زمینه‌ فعالیت‌های‌ خبری‌ پایان‌ یافت‌.

جنگ‌ دوم‌ نیز باعث‌ تغییرات‌ اساسی‌ در ساخت‌ سازمان‌های‌ خبری‌ اروپا شد، رویتر بخش‌عمده‌ای‌ از بازار را از دست‌ داد، هاواس‌ در طول‌ جنگ‌ به‌ مالکیت‌ حکومت‌ ویشی‌ در آمد و بخش‌تبلیغاتی‌ ـ تجاری‌ آن‌ از حیطه‌ فعالیت‌های‌ خبری‌ خارج‌ شد. در ایالات‌ متحده‌ دوری‌ از جنگ‌ (ازجنبه‌ بعد مکان‌) تغییر عمده‌ای‌ در خبرگزاری‌ پدید نیاورد اما باعث‌ گسترش‌ خبرگزاری‌های ‌امریکایی‌ شد که‌ به‌ دلیل‌ گرفتاری‌های‌ فراوان‌ خبرگزاری‌های‌ اروپایی‌ بود.

مطرح‌ شدن‌ دکترین‌ جریان‌ آزاد اطلاعات‌ باعث‌ برهم‌ خوردن‌ هر چه‌ بیشتر توازن‌ خبری‌ موجودو نفوذ هر چه‌ بیشتر چهار خبرگزاری‌ بزرگ‌ جهان‌ شد. از این‌رو سازمان‌ ملل‌ از طریق‌ یونسکو اقدام ‌به‌ برقراری‌ تعادل‌ میان‌ کشورهای‌ شمال‌ و جنوب‌ کرد. کوشش‌ مداوم‌ یونسکو برای‌ تشویق‌ توسعه‌ و گسترش‌ خبرگزاری‌های‌ ملی‌ و ترتیب‌ دادن‌ وضعیتی‌ برای‌ مبادله‌ اخبار در میان‌ آنها به‌ ویژه‌ طی ‌زمانی‌ که‌ موج‌ استقلال ‌طلبی‌ در دهه‌ ۱۹۶۰ افریقا را فرا گرفت‌، قابل‌ توجه‌ بود.

تحلیل‌ محتوای‌ خبرگزاری‌ها در سال‌ ۱۹۵۳ در خصوص‌ اعتبار الگوی‌ جریان‌ آزاد اطلاعات ‌نشان‌ داد که‌ خبرگزاری‌های‌ ملی‌ از میان‌ نظام‌ خبری‌ جهانی‌ تحت‌ کنترل‌ چهار خبرگزاری‌ بزرگ ‌غرب‌ بوجود آمده‌اند یعنی‌ خبرگزاری‌ فرانسه‌، رویترز، آسوشیتدپرس‌ و یونایتدپرس‌. دو آژانس‌خبری‌ دنیای‌ کمونیست‌، تاس‌ (شوروی‌) و شین‌هوا (چین‌) کشورهای‌ بلوک‌ شرق‌ و کشورهای‌کمونیستی‌ آسیا را تحت‌پوشش‌ خبری‌ خود داشتند.
جریان‌ یک‌ سویه‌ اطلاعات‌ و اخبار بین‌المللی‌ که‌ ناشی‌ از نظم‌ نوین‌ بود انتقادهای‌ فراوانی‌ را به‌دنبال‌ داشت‌. از ۳۰ جولای‌ تا اول‌ اگوست‌ ۱۹۷۵ هلسینکی‌ پایتخت‌ فنلاند شاهد مشاوره‌ای‌ باحضور سران‌ ۳۳ کشور اروپایی‌، ایالات‌ متحده‌ و کانادا بود. آنها برای‌ تجدیدنظر و امضای‌ سند مهمی ‌جمع‌ شدند، ارائه‌ سندی‌ مشترک‌ که‌ در آن‌ ایجاد روابطی‌ صلح‌آمیز بین‌ کشورها و افزایش ‌همکاری‌های‌ بین‌المللی‌ در تمام‌ حوزه‌ها از تجارت‌ و صنعت‌ تا فرهنگ‌ و ارتباطات‌ پیش‌بینی‌ شده ‌بود.

در آن‌ زمان‌ جهان‌ دو قطبی‌ بود و در اصطلاحات‌ سیاسی‌، کاپیتالیسم‌ و سوسیالیسم‌ در هلسینکی‌ به ‌این‌ توافق‌ رسیدند که‌ مذاکرات‌ صلح‌آمیز بر جنگ‌ و خشونت‌ که‌ پارامترهایی‌ در توسعه‌ روابط متقابل‌آنهاست‌، ارجحیت‌ دارد. بدنبال‌ این‌ توافق‌، توازن‌ جدیدی‌ در روابط بین‌المللی‌ میان‌ شرق‌ و غرب ‌پدید آمد. غرب‌ جریان‌ آزاد اطلاعات‌ و عقاید را شرط اولیه‌ همکاری‌ واقعی‌ در ایجاد روابط صلح‌آمیز و بدنبال‌ آن‌ تداوم‌ امنیت‌ بین‌المللی‌ می‌دانست‌ اما بلوک‌ شرق‌ جریان‌های‌ اطلاعاتی‌ خاص را منشأپیامدهای‌ ثانوی‌ در وضعیت‌ سیاسی‌ می‌دانست‌ و بر اشکال‌ همکاری‌ تأکید داشت‌. غربی‌ها معتقدبودند گسترش‌ جریان‌ آزاد اطلاعات‌ خود بخود تشنج‌زدایی‌ می‌کند اما از طرف‌ شرقی‌ها انتخاب‌وسیله‌ برای‌ همکاری‌ فرهنگی‌ و اطلاعاتی‌ جهت‌ بهبود و پیشبرد امنیت‌ مد نظر بود. براین‌ اساس‌توازن‌ امنیتی‌ و همکاری‌ این‌ دو گروه‌ فکری‌، دو شیوه‌ عکس‌ هم‌ داشت‌، یک‌ شیوه‌ دیدگاه‌های‌ امنیتی‌و صلح‌ را متأثر از مواردی‌ چون‌ جریان‌ آزاد اطلاعات‌ می‌دانست‌ در حالی‌ که‌ شیوه‌ مقابل‌ صلح‌ و امنیت‌ را پیش‌ شرطی‌ برای‌ همکاری‌های‌ بین‌المللی‌ می‌خواند.

طی‌ سال‌های‌ ۱۹۷۸ـ۱۹۷۹ مک‌ براید گزارشی‌ از کار کمیسیون‌ بین‌المللی‌ یونسکو درباره‌ مسائل‌ارتباطات‌ ارائه‌ داد. وزیرخارجه‌ پیشین‌ ایرلند که‌ ریاست‌ کمیسیون‌ بین‌المللی‌ یونسکو را در دسامبر۱۹۷۷ برعهده‌ گرفت‌، مطالعه‌ درباره‌ مسائل‌ ارتباطات‌ و مقابله‌ با عدم‌ تقابل‌ بین‌المللی‌ اطلاعات‌ و نابرابری‌ جهانی‌ ارتباطات‌ را آغاز کرد و در گزارش‌ خود به‌ این‌ نکته‌ اشاره‌ داشت‌ که‌ “هم ‌اکنون‌ بیش‌از ۱۰۰ کشور از خود، خبرگزاری‌ ملی‌ دارند، هر چند شماری‌ از این‌ خبرگزاری‌ها، خبرگزاری‌ به ‌معنای‌ کلمه‌ نیستند، زیرا کم و بیش‌ خود را محدود به‌ دریافت‌ و توزیع‌ اطلاعات‌ رسمی‌ کرده‌اند و چشم‌ به‌ ارسال‌ از منابع‌ خارجی‌ دوخته‌اند، از سوی‌ دیگر پنج‌ خبرگزاری‌ بزرگ‌ دارای‌ آنچنان‌ وسایل‌و تسهیلات‌ فنی‌ مرغوبی‌ هستند و از چنان‌ شبکه‌ گسترده‌ای‌ از خبرنگاران‌ سود می‌برند که‌ بی‌اغراق ‌به‌ صحنه‌ خبری‌ بین‌المللی‌ سلطه‌ یافته‌اند.”

براساس‌ همین‌ گزارش‌،۸۰ درصد خبرهای‌ بین‌المللی‌ از طریق‌ خبرگزاری‌های‌ بزرگ‌ جهان ‌مخابره‌ می‌شود آن‌ هم‌ به‌ چندین‌ زبان‌. اعتقاد براین‌ است‌ که‌ تنها ۱۰تا ۳۰درصد از خبرهای‌ این‌خبرگزاری‌ها به‌ کشورهای‌ در حال‌ توسعه‌ اختصاص‌ دارد.نشست‌ها و اجلاسیه‌های‌ متعددی‌ تا به‌ امروز برگزار شده‌ است‌ و تصمیمات‌ متعددی‌ نیز اتخاذگردیده‌، اما مشاهده‌ می‌شود نفوذ و سلطه‌ خبرگزاری‌های‌ بزرگ‌ همچنان‌ ادامه‌ دارد.

تحقیقی‌ در سال‌ ۱۹۸۳ درباره‌ عدم‌ صحت‌ و درستی‌ در نگارش‌ اخبار بین‌المللی‌ نشان‌ داد که‌چگونه‌ بعضی‌ از مطالب‌ خبری‌ نادرست‌ نوشته‌ می‌شود، تغییر در نوشته‌ها چه‌ نوع‌ تأثیرات‌ معنایی‌ به ‌همراه‌ دارد و چرا دبیران‌ و ناشران‌ چنین‌ تغییراتی‌ را ایجاد می‌کنند. سعی‌ در تغییر یک‌ مطلب‌ خبری ‌برای‌ داشتن‌ ابهامی‌ کمتر، این‌ احتمال‌ را دارد که‌ ویراستار مطلب‌ آن‌ را به‌ صورتی‌ نادرست‌ در آورد.در این‌ میان‌ روزنامه‌نگاران‌ معمولا واژه‌هایی‌ را انتخاب‌ می‌کنند که‌ دارای‌ جاذبه‌ و کششی‌ خاص‌باشد. به‌ وضوح‌ می‌توان‌ تفاوت‌ کیفیت‌ نگارش‌ بین‌ خبرهایی‌ که‌ درباره‌ ملل‌ “شمال‌” و ملل‌ نه‌ چندان‌برگزیده‌ و شناخته‌ شده‌ “جنوب‌” وجود دارد را دید. این‌ مسأله‌ باعث‌ افزایش‌ شکایت‌ کشورهای‌جنوب‌ بر علیه‌ رسانه‌ها و آژانس‌های‌ خبری‌ شمال‌ شد. انتقادی‌ که‌ منجر به‌ پذیرش‌ نظم‌ نوین‌ جهانی ‌اطلاعات‌ و ارتباطات‌ از طرف‌ یونسکو گردید.

تغییراتی‌ که‌ از دهه‌ ۱۹۸۰ تا به‌ امروز در فن‌آوری‌ها و نحوه‌ استفاده‌ از آنها پدید آمده‌، نقش‌خبرگزاری‌ها را نیز دستخوش‌ دگرگونی‌ها کرده‌ است‌. برپایی‌ شبکه‌های‌ تلویزیونی‌ ماهواره‌ای ‌همچون‌ سی‌.ان‌.ان‌ و یا گسترش‌ ساختاری‌ بنگاه‌ سخن‌پراکنی‌ بریتانیا در سطح‌ جهانی‌ از طریق ‌ماهواره‌ باعث‌ شد تا برخی‌ از خبرگزاری‌ها نیز به‌ ایجاد شبکه‌های‌ تلویزیونی‌ مبادرت‌ ورزند یا آن‌ را گسترش‌ دهند و حتی‌ از طریق‌ اینترنت‌، سایت‌هایی‌ برای‌ خود راه‌اندازی‌ کنند. با توجه‌ به‌ این‌ موارد امکان‌ اطلاع‌رسانی‌ در هر زمان‌ وجود دارد.

در عین‌حال‌ تحریک‌ و هدایت‌ افکارعمومی‌ نیز شکل‌دیگری‌ به‌ خود گرفته‌ است‌ “در ماه‌ اوت‌ ۲۰۰۱ چهار عنوان‌ مهم‌ خبری‌ شبکه‌ سی‌.ان‌.ان‌ درباره ‌درگذشت‌ یک‌ خواننده‌ پاپ‌ جوان‌، مقالاتی‌ در خصوص‌ کسانی‌ که‌ دارای‌ وظایف‌ گوناگونی‌ هستند،فهرستی‌ از افراد مهم‌ احزاب‌ و همچنین‌ درباره‌ شخصی‌ بود که‌ زبان‌ سگ‌ها را می‌فهمد و آن‌ را ترجمه‌ می‌کند، دور می‌زد. اما با وقوع‌ حوادث‌ ۱۱ سپتامبر ناگهان‌ همه‌ چیز تغییر کرد. آنچه‌ از این ‌شبکه‌ و سایر شبکه‌ها پخش‌ شد جشن‌ فلسطینیان‌ و پاکستانی‌ها به‌ مناسب‌ وقوع‌ این‌ رویداد و تسلیت‌ دولت‌های‌ متحد امریکا به‌ این‌ کشور بود. در پایان‌ آن‌ روز مطالبی‌ دیگر نیز ارائه‌ شد که‌ در آن ‌به‌ خوبی‌ عناصر خبر این‌ واقعه‌ معرفی‌ شد ـ چه‌ کسی‌، چه‌، چه‌ وقت‌، کجا و چگونه‌ ـ در میان‌ مطالب‌ انتقادی‌، خبرنگاران‌ اسنادی‌ را ارائه‌ دادند که‌ منشأ تروریست‌ را در خاورمیانه‌ نشان‌ می‌داد.”

خبرگزاری‌ها در جنگ‌ و صلح

‌ گاهی‌ جنگ‌ها باعث‌ پا گرفتن‌ سازمان‌های‌ خبری‌ و خبرگزاری‌ها شد مانند خبرگزاری‌ یوگسلاوی ‌که‌ در بحبوحه‌ جنگ‌ جهانی‌ دوم‌ یعنی‌ نوامبر ۱۹۴۳ فعالیت‌ خود را آغاز کرد و یکی‌ از معتبرترین‌خبرگزاری‌ها محسوب‌ می‌شود. در سپتامبر ۱۹۷۳ طی‌ برگزاری‌ چهارمین‌ کنفرانس‌ سران‌ کشورهای‌غیرمتعهد در الجزایر، خبرگزاری‌های‌ ۱۰ کشور غیرمتعهد قرار گذاشتند برای‌ انتشار اخبار با یکدیگرهمکاری‌ نمایند و در ژانویه‌ ۱۹۷۵ این‌ همکاری‌ به‌ همت‌ کشور یوگسلاوی‌ به‌ اجرا در آمد و از آن‌ تاریخ‌ تانیوگ‌ نقش‌ هدایت‌کننده‌ خبرگزاری‌ غیرمتعهدها را برعهده‌ دارد.

بررسی‌ اخبار ارسالی‌ توسط این‌ خبرگزاری‌ نشان‌ می‌دهد که‌ برای‌ اولین‌بار بعضی‌ از وقایع‌ مهم‌جهانی‌ توسط تانیوگ‌ فرستاده‌ شده‌ است‌، اخباری‌ چون‌ تهاجم‌ به‌ کوبا در سال‌ ۱۹۶۱ حمله‌ به‌ چک‌اوسلواکی‌ در سال‌ ۱۹۶۸، آزادی‌ سایگون‌ در سال‌ ۱۹۷۵ و یا سقوط چائوچسکو در رومانی‌ به‌سال‌ ۱۹۸۹.

اما مطالب‌ خبرگزاری‌هایی‌ چون‌ رویتر نیز قابل‌ توجه‌ است‌، در سال‌ ۱۹۱۸ این‌ خبرگزاری‌ اولین‌آژانس‌ خبری‌ بود که‌ پایان‌ جنگ‌ جهانی‌ اول‌ را اعلام‌ کرد، در سال‌ ۱۹۵۶ رویتر اولین‌ خبر مربوط به‌تقبیح‌ استالین‌ توسط خروشچف‌ را منتشر کرد، رویتر همان‌گونه‌ که‌ در سال‌ ۱۹۶۱ خبر ساختن‌ دیواربرلین‌ را برای‌ اولین‌بار منتشر کرد، خبر فروپاشی‌ آن‌ را نیز در سال‌ ۱۹۸۹ منعکس‌ کرد. این‌ خبرگزاری‌۳۰ سال‌ دفتر خود در برلین‌ شرقی‌ را حفظ کرد.

برخی‌ مطالب‌ ارسالی‌ توسط آسوشیتدپرس‌ نیز از این‌ قرار است‌: در سال‌ ۱۸۵۸ اولین‌ خبرمستقیما از طریق‌ کابل‌ اقیانوس‌ و از اروپا دریافت‌ شد. این‌ خبر حاوی‌ ۴۲ واژه‌ و به‌ صورت‌ خلاصه ‌در خصوص‌ وقایع‌ هند بود، و خبر چنین‌ بود: شورش‌ سرکوب‌ شد، سراسر هند آرام‌ شده‌ است‌.شاید بتوان‌ گفت‌ آسوشیتدپرس‌ اولین‌ سازمان‌ خبری‌ بود که‌ توانست‌ خبرنگاران‌ خود را به‌ جبهه‌های‌جنگ‌ بفرستد و از آن‌ زمان‌ به‌ بعد این‌ شیوه‌ ادامه‌ دارد . از سال‌ ۱۹۰۶ این‌ خبرگزاری‌ اصطلاح‌ “خبر فوری‌” یا فلاش‌ را متداول‌ ساخت‌. در سال‌۱۹۶۹ خبر قدم‌ نهادن‌ انسان‌ برروی‌ کره‌ ماه‌ را ارسال‌ کرد.

در عین‌ حال‌ مشکلات‌ فراوانی‌ از دستگیری‌ تا اعدام‌ خبرنگاران‌ خبرگزاری‌ آسوشیتدپرس‌ به‌ویژه‌ طی‌ جنگ‌ جهانی‌ دوم‌ را نباید نادیده‌ گرفت‌ که‌ خطرات‌ جانی‌ و مشکلات‌ این‌ حرفه‌ را به‌ خوبی‌نشان‌ می‌دهد. اما در مقابل‌ بررسی‌ اخبار و اطلاعات‌ منتشر شده‌ توسط خبرگزاری‌های‌ شوروی‌ و اصولا دقت‌در بیانیه‌ خبرگزاری‌ تاس‌ که‌ در اسناد یونسکو موجود است‌ رویه‌ و روش‌ این‌ خبرگزاری‌ مشخص‌می‌شود. اگر سایر خبرگزاری‌ها به‌ نحوی‌ اخبار را ارائه‌ می‌دادند که‌ مردم‌ آنچه‌ را که‌ آنها می‌خواهنددریابند و از آن‌ نتیجه‌ گیرند. روش‌ و سبک‌ خبری‌ تاس‌ متفاوت‌ بود. این‌ خبرگزاری‌ برای‌ حفظ منافع‌شوروی‌ بوجود آمد و برای‌ شکل‌ دادن‌ به‌ افکار عمومی‌ در جهت‌ صحیح‌ قرار دادن‌ آن‌ فعالیت‌می‌کرد. تاس‌ مستقیما در قبال‌ شورای‌ وزیران‌ اتحاد جماهیر شوروی‌ مسئولیت‌ داشت‌ و هدفش‌ ارائه‌تصویری‌ صلح‌طلبانه‌ از حزب‌ کمونیست‌ و دولت‌ بود. انتشار اطلاعات‌ پیرامون‌ دستاوردهای‌سوسیالیسم‌ واقعی‌ در زمینه‌های‌ علمی‌، اقتصادی‌، فرهنگی‌ و همچنین‌ تبلیغ‌ درباره‌ شیوه‌ زندگی‌ درشوروی‌ و برملا کردن‌ مضرات ایدئولوژی‌ بورژوازی‌ از دیگر اهداف‌ تاس‌ بود. این‌ خبرگزاری‌ بین‌دو جنگ‌ جهانی‌ فعالیت‌ خود را به‌ عنوان‌ یک‌ سازمان‌ خبری‌ جهانی‌ آغاز کرد و پس‌ از پایان‌ جنگ‌جهانی‌ دوم‌ نفوذ خود را با به‌ دست‌ گرفتن‌ کنترل‌ آژانس‌های‌ خبری‌ رژیم‌ هیتلری‌ در اروپای‌ شرقی‌ به‌اوج‌ رساند و تا دهه‌ ۱۹۵۰ که‌ پرده‌ آهنین‌ به‌ دور کشورهای‌ بلوک‌ شرق‌ کشیده‌ شد مجبوربود باخبرگزاری‌های‌ غربی‌ رقابت‌ کند ولی‌ پس‌ از استقرار رژیم‌های‌ کمونیستی‌ در این‌ سرزمین‌ تاس‌ دراروپای‌ شرقی‌ به‌ صورت‌ یک‌ نیروی‌ اصلی‌ در آمد و منبع‌ عمده‌ اطلاعات‌ شد، بدین‌ترتیب‌ وولف‌نفوذ خود را در شوروی‌ از دست‌ داد.

با توجه‌ به‌ این‌ مقایسه‌ می‌توان‌ گفت‌ خبرگزاری‌ها به‌ بعضی‌ از مناطق‌ جهان‌ توجه‌ خاصی‌ دارند به‌عنوان‌ مثال‌، به‌ دنبال‌ سردی‌ روابط لهستان‌ و شوروی‌ که‌ ناشی‌ از درگیری‌هایی‌ در داخل‌ لهستان‌ بود،خبرگزاری‌ لهستان‌ (پاپ‌) بیشتر از اخبار خبرگزاری‌های‌ غربی‌ استفاده‌ کرد. درپی‌ فروپاشی‌ شوروی‌و خروج‌ لهستان‌ از نفوذ شوروی‌ آماری‌ که‌ وزارت‌ امورخارجه‌ لهستان‌ ارائه‌ داد نشان‌ از این‌ داشت‌که‌ در کشور لهستان‌ ۱۴۸ نماینده‌ رسانه‌های‌ جمعی‌ خارجی‌ از ۳۵ کشور جهان‌ فعالیت‌ داشتند وخبرگزاری‌های‌ مهم‌ جهان‌ اهمیت‌ زیادی‌ برای‌ مسائل‌ لهستان‌ قائل‌ بودند. طی‌ یک‌ سال‌ در آن‌ زمان‌خبرگزاری‌ فرانسه‌ ۱۷۰۰، رویتر ۱۶۰۰، آسوشیتدپرس‌ و “افه‌” اسپانیا هر کدام‌ ۱۲۰۰ و چین‌ ۴۰۰مطلب‌ اعم‌ از مقاله‌، عکس‌ و اطلاعات‌ گوناگون‌ در مورد لهستان‌ تهیه‌ و ارسال‌ کردند.

از مقایسه‌ اخبار که‌ نمونه‌هایی‌ از آن‌ ذکر شد می‌توان‌ به‌ اهداف‌ خبرگزاری‌ها پی‌ برد. تبلیغ‌،پیشرفت‌های‌ علمی‌، اطلاع‌ جهانیان‌ از آنچه‌ که‌ در کشورهای‌ ضعیف‌ و در حال‌ توسعه‌ می‌گذرد هرکدام‌ به‌ نحوی‌ در اطلاعات‌ و اخبار خبرگزاری‌ها مشهود است‌.

برای‌ آنچه‌ که‌ تحت ‌عنوان‌ توازن‌ اطلاعاتی‌ میان‌ کشورهای‌ شمال‌ و جنوب‌ مطرح‌ است‌ می‌توان‌ مواردی‌ را برشمرد:

۱- پیشرفت‌های‌ تکنولوژیکی‌ و سرمایه‌ فراوان‌ خبرگزاری‌های‌ بزرگ‌ که‌ آنها را به‌ صورت‌سازمان‌های‌ چند ملیتی‌ مطرح‌ می‌کند. آماری‌ از درآمد خبرگزاری‌ها از سال‌ ۱۹۱۸ نشان‌ می‌دهد که‌بریتانیا (۱۸/۶درصد)، هند (۱۳/۲ درصد)، اروپا (۱۱/۹ درصد)، خاور دور (۶/۱ درصد) و امریکای‌شمالی‌ (۰/۳ درصد) را به‌ خود اختصاص‌ داده‌ بودند. این‌ درصدها در سال‌ ۱۹۳۸ برای‌ بریتانیا (۲۸درصد)، هند (۲۴/۴ درصد)، خاور دور (۱۴/۱ درصد)، اروپا (۸/۲ درصد) و امریکای‌ شمالی‌ (۰/۳درصد) برآورد شده‌ بود. اما در سال‌ ۱۹۷۹ درصدها برای‌ اروپا و بریتانیا در کل‌ ۵۹درصد و به‌ دنبال‌آن‌ امریکای‌ شمالی‌ (۱۷درصد)، آسیا (۱۱ درصد)، افریقا (۷درصد)، خاورمیانه‌ (۳درصد) و امریکای‌ جنوبی‌ (۳درصد) تخمین‌ زده‌ شد.
با توجه‌ به‌ ارقام‌ و اعداد مشخص‌ است‌ که‌ اروپا به‌ نسبت‌ زمان‌ جنگ‌ رشد فزاینده‌ای‌ داشته‌ است‌. تعداد دفاتر، کارکنان‌ و وسایل‌ مورد استفاده‌ خبرگزاری‌های‌ بزرگ‌ با خبرگزاری‌های‌ بسیاری‌ ازکشورها متفاوت‌ است‌. در مقام‌ مقایسه‌ به‌ عنوان‌ نمونه‌، آسوشیتدپرس‌ ۱۴۵ دفتر محلی‌ و ۹۵ دفتربین‌المللی‌ در ۷۸ کشور جهان‌ دارد.

خبرگزاری‌ رویتر با سرمایه‌ ۳۵۹ بیلیون‌ پوند و با منفعتی‌ ۶۵۷ میلیونی‌ در سال‌ ۲۰۰۰ نزدیک‌ به‌۱۵درصد افزایش‌ سود را نسبت‌ به‌ سال‌ ۱۹۹۹ داشت‌. این‌ خبرگزاری‌ ۱۸ هزار کارمند در ۲۰۴ شهراز ۱۰۰ کشور جهان‌ دارد.

در مقابل‌ خبرگزاری‌ تانزانیا که‌ با کمک‌های‌ مالی‌ یونسکو کمی‌ دچار تحول‌ شد. از ۲۰ دفترمنطقه‌ای‌ که‌ خبرگزاری‌ به‌ راه‌ انداخت‌ تنها یک‌ دفتر جاده‌ مناسب‌ برای‌ عبور و مرور وسایط نقلیه‌داشت‌. در دسامبر ۱۹۸۲ برنامه‌ توسعه‌ ارتباطات‌ سازمان‌ ملل‌ ۴۰هزار دلار در اختیار خبرگزاری‌ قرارداد اما راه‌ طولانی‌ پیشرفت‌ با این‌ مبلغ‌ طی‌ نمی‌شود. در نتیجه‌ این‌ خبرگزاری‌ از خبرهای‌خبرگزاری‌های‌ بزرگ‌ استفاده‌ می‌کند. آنتارا خبرگزاری‌ اندونزی‌ نیز تنها سه‌ دفتر خارجی‌ در هامبورگ‌، کوالالامپور و توکیو دارد و ۲۷دفتر محلی‌ در داخل‌ کشور.

در این‌ میان‌ برخی‌ از خبرگزاری‌ها مانند “پرس‌تراست‌ هند” و یا “برنامای‌ مالزی‌” تعداد کارکنان‌ ودفاترشان‌ در خارج‌ از کشور بیشتر است‌.

به‌ این‌ ترتیب‌ نوعی‌ عدم‌ تعادل‌ و توازن‌ میان‌ خبرگزاری‌های‌ جهان‌ وجود دارد. هر چند بیشترخبرگزاری‌ها، خبرگزاری‌ ملی‌ ـ دولتی‌ محسوب‌ می‌شوند.

۲- عدم‌ همکاری‌ میان‌ کشورهای‌ منطقه‌ یا همسایه‌. هر چند پیمان‌های‌ همکاری‌ و تعداد خبرگزاری‌های‌ منطقه‌ای‌ کم‌ نیست‌ اما همکاری‌ و تبادل‌ خبر میان‌ آنها کمتر دیده‌ می‌شود. بیشتررویدادها در حالی‌ که‌ در این‌ کشورها رخ‌ می‌دهد ابتدا به‌ نیویورک‌، لندن‌ و یا پاریس‌ می‌رود، سپس‌تنظیم‌ شده‌ مجددا به‌ کشورهای‌ مبدأ برمی‌گردد. این‌ ناشی‌ از عدم‌ همکاری‌ مناسب‌ میان‌ کشورها و یا در مواقعی‌ عدم‌ اطمینان‌ به‌ خبرگزاری‌های‌ ملی‌ و منطقه‌ای‌ است‌.

نتیجه گیری

غول‏های خبری ، خبرگزاری‏ها و رسانه‏ های قدرتمند و مشهور غربی از شیوه‏های گوناگونی برای حفظ تسلط خود به جریان اطلاعات در عرصه نین المللی در جهان استفاده می‏کنند و نقش آنها در این زمینه غیر قابل انکار است.

مهمترین نکته در این زمینه به حجم بالای اخبار و اطلاعاتی مربوط می‏شود که توسط خبرگزاری‏های غربی تولید می‏شود آمار نشان می‏دهد که 4 خبرگزاری فرانسه، رویترز، آسوشیتدپرس و یونایتدپرس به تنهایی بیش از 90 درصد خبرهای خارجی روزنامه‏ها و سایر وسایل ارتباط جمعی را تامین می‏کنند و منبع تامین اطلاعات مورد نیاز رسانه های دیگر نقاط جهان و بالاخص آسیا و آفریقا به حساب می‏آیند. متاسفانه  15 کشور آفریقایی، 11 کشور آمریکایی لاتین و 6 کشور آسیایی خبرهای خود را عینا و بدون کم و کاست از خبرگزاری‏های خارجی نقل می‏کنند و همین امر باعث می‏شود تا آرا و عقاید آنها نقش اصلی را در شکل دادن به افکار عمومی در کشورهای جهان سوم بازی کند.

از سوی دیگر حتی آن تعداد از کشورهای جهان سوم که دارای خبرگزاری‏های ملی و مستقل می‏باشند ، امکان انتشار حجم قابل توجهی از اخبار را نداشته و میزان فعالیت آنها در مقایسه با خبرگزاری عمده جهان واقعا ناچیز است .

در نتیجه یکطرفه بودن جریان اطلاعات ،ازغرب به شرق و با توجه به علاقه مفرط در سطح جهان برای آگاهی از جدیدترین اطلاعات ، آنچه که در نهایت افکار عمومی در سطح دنیا را شکل می‏دهد اخبار و داده‏هایی است که از سوی منبع و مراجع غربی مخابره شده است و در نهایت جریان نامتوازن و یکطرفه اطلاعات که بیشتر مربوط به دستاوردها و پیشرفت‏های کشورهای غربی است و به ندرت به دیگر نقاط جهان اختصاص دارد. عامل قضاوت مردم سراسر جهان در مورد مسائل مختلف می‏شود. جالب آنکه همان حجم محدود از اخبار مخابره شده از سوی منابع غربی در مورد کشورهای آسیایی و آفریقایی هم در اکثر موارد به مسائل منفی و سیاه نمایی اختصاص دارد و به ندرت حاوی اطلاعات مثبت و امیدوارکننده است.

در نتیجه سهم کشورهای جهان سوم با بیش از سه چهارم جمعیت دنیا فقط یک چهارم اخبار چهار خبرگزاری عمده است. زیرا قسمت اعظم اخبار این آژانس‏ها را که در سه کشور غربی قرار دارند رویدادهای کشورهای صنعتی تشکیل می‏دهد.کشورهای جهان سوم حتی قادر به پاسخگویی به نیازهای خبری خود نیستند و متاسفانه وابستگی غیرقابل انکاری به خبرگزاری‌های جهانی دارند.همین مشکل زمینه را برای سوء‌استفاده غول‌های خبری غرب از وضعیت کشورهای در حال توسعه فراهم آورده و آنان با ادعای تامین نیازهای خبری کشورهای گوناگون جهان، اخبار و پیام‌های مورد نظرشان را با کمیت زیاد و کیفیت مورد نظر در قالب‌های جذاب و ادعاهای ظاهرا بی‌طرفانه به این کشورها سرازیر می‌کنند. حال آن که نحوه تنظیم و نگارش این اخبار و جهت‌گیری آنها دقیقا به‌گونه‌ای است که اهداف مورد نظر کانون‌های خبری امپریالیسم را تامین می‌کند.

کارشناسان معتقدند که اخبار مذکور با تبلیغ شیوه‌های زندگی غربی و مهیا کردن زمینه‌های از خود بیگانگی فکری و هویت باختگی، آثار و عوارض نامطلوبی را در کشورهای جهان سوم پدید می‌آورند و سلطه فرهنگی بر آنها را تثبیت می‌کنند. جالب آن که غول‌های خبری غربی حق تهاجم خود را در قالب الفاظ جالبی مانند جریان آزاد اطلاعات، حق آزادانه دریافت و انتقال اطلاعات، لزوم آگاهی ملت‌ها بیان کرده و با مفهوم‌سازی در عرصه ارتباطات که جای آن در کشورهای جهان سوم خالی است اهداف خود را به پیش می‌برند.

 نکته مهم دیگری که در مورد عملکرد رسانه‌ها و خبرگزاری‌های غربی در عرصه بین المللی و کشورهای جهان سوم قابل ذکر است،روندی است که این رسانه‌ها در زمینه آماده‌سازی افکار عمومی جهان برای اعمال سیاست‌های اقتصادی، اجتماعی و نظامی قدرت‌های بزرگ جهان ایفا می‌کنند.

رسانه‌های یاد شده در جریان حمله اخیر امریکا به عراق و قبل از شروع تهاجم نظامی زمان زیادی را صرف آماده کردن مقدمات و زمینه‌های این حمله کردند و با طرح ادعای دروغ وجود سلاح‌های کشتارجمعی در این کشور تلاش کردند تا مشروعیت لازم برای انجام این حمله را ایجاد کنند؛ اما پس از پایان جنگ مشخص شد که عراق فاقد هرگونه سلاح کشتارجمعی بوده است.

خبرگزاری غربی علاوه بر ایفای نقش جاده صاف‌کن برای دولت‌هایشان روند رویدادها را تسریع و حتی وارونه و تحریف می‌کنند و واقعیت را آن‌طور که می‌‌خواهند جلوه می‌دهند.

به عنوان مثال در جریان انقلاب ایران، بسیاری از خبرگزاری‌های غربی مبارزات مردم ایران را ماجراجویی توصیف کرده و انقلابیون را افرادی عقب‌مانده و متحجر دانستند که ظرفیت پیشرفت در حوزه‌های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی را ندارند و در حالی‌که انقلاب ایران کم‌کم اوج می‌گرفت، شرایط کشور را آرام توصیف می‌کردند و تنها در ماه‌های پایانی سال 57 مجبور به پذیرش واقعیات شدند.

حال با یک جمع بندی ساده می توانیم به علل موفقیت خبرگزاری های غربی و ضعف خبرگزاری‏های جهان سوم در ارتباطات بین المللی را اشاره کنیم:

- صرف مبالغ کلان برای خرید جدیدترین و بهترین تجهیزات فنی .

- حضور سریع در محل با استفاده از خبرنگاران زبده و تلاش برای دسترسی به موثق ترین و مطلع ترین منابع خبری .

-  توجه جدی به امر آموزش و تعلیم نیروهای خبری و فنی

- حمایت سیاسی و اقتصادی دولت‏های غربی و برخی موسسات خصوصی از خبرگزاری‏های غربی و آگاهی از اهمیت مقوله برتری اطلاعاتی در عصر حاضر.

- توجه به عنصر تبلیغات و بمباران مکرر اذهان بینندگان و خوانندگان با استفاده از اخبار اختصاصی، طبیعتا هر خبرگزاری که اخبار بیشتر و دقیق‏تری تولید کند گوی سبقت را خواهد ربود.

نباید غفلت کنیم و باید تالاش کنیم تا با:

 -سرمایه گذاری بیشتر درحوزه آموزش خبرنگاران وتامین تجهیزات مورد نیاز برای آنان

 -پشتیبانی بیشتر از نیروهای فعال در بخش خبر از لحاظ آموزش و اقتصادی - مالی

- رفع کهنگی و فرسودگی امکانات مورد استفاده در این حوزه .

-   حل مشکل عدم اعزام خبرنگار و نیروهای آموزش دیده به محل حادثه به علت مشکلات مالی و اداری و اتکا به اخبار تهیه شده از سوی خبرگزاری‏های غربی برای فراهم آوردن پوشش خبری ا زدیگر کشورها و باتوجه به آنکه این اخبار بر مبنای اهداف و نیاز خبرگزاری‏ها غربی تهیه شده لذا در عمل به قدرت گرفتن بیشتر و نفوذ روز افزون آنهادر جهان سوم منجر می‏شود.

باید توجه داشت تا زمانی که کار تهیه و توزیع اخبار سطح جهان در دست (عملا در انحصار) چهار ـ پنج خبرگرازی و شبکه تلویزیونی مشخص باشد، مردم در جریان همه حقایق گیتی به درستی و به گونه ای کامل قرار نخواهند گرفت و در گمراهی و بی اطلاعی باقی خواهند ماند. نزدیک به چهار دهه است که تاسیس یک خبرگزاری بزرگ از سوی کشورهای غیر متعهد یک آرزو بوده است ولی هنوز کار به جایی نرسیده است. در دهه ۱۹۶۰ طرح جامع و طرز کار خبرگزاری کشورهای غیر متعهد را به زبان انگلیسی تهیه و به کنفرانس سران این ممالک فرستاد شد و بعدا این طرح به همان زبان به صورت یک رساله انتشار یافت ولی تاکنون برای حل این مسئله مهم و ضروری اقدامی جدی صورت نگرفته است، چه معمایی در کار است؟!.

 منابع :

- «آئین نامه هیئت وزیران درباره تاسیس و نحوه فعالیت و نظارت برخبرگزاری های غیر دولتی» ماده 2

- ال گیبسون، دکتر مارتین، روزنامه نگاری در عصر الکترونیک ، مترجم سید محسن تقوی، تهران :  آینه کتاب، 1371

- بولتن «تعریف خبرگزاری ها و تبیین حدود و وظایف آنها»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، مرداد 1383

- توکلی احمد، «یک شکل بودن روزنامه‌ها و پردازش نکردن اخبار خبرگزاری‌ها کم‌ اقبالی مخاطبان را سبب شده است»، ایسنا 18/2/1385

- جیرانی هوشنگ، «نبرد خبرگزاری ها»، همشهری سه شنبه 1 بهمن 1381

- دلیری جواد، «پیشینه خبرگزاری ها در ایران و جهان»، روزنامه ایران 21/3/1383

- شکرخواه یونس، «گرافیک تجلی عینی رویدادها» رسانه، ویژه نامه آموزشی ش1

- شمسایی ایمان، «بازی با قواعد بازی» در جام جم دوشنبه 19 مرداد 1383

- صدر بنیامین، «این همه خبرگزاری برای هیچ»، روزنامه حیات نو 26/11/1383

- صدیقی فریدون، «باید به سمت سافت نیوز پیش برویم» 20/7/1383

- علی آبادی گیتا و اسدی عباس، شناسنامه خبرگزاری های جهان، تهران : سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سال 1381

- قندی حسین، «تفاوت های خبرنویسی در رسانه ها» تهران : مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ها 1380

- کتاب نگاهی به خبرگزاری ها، تهران : خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران، 1384

- معتمدنژاد، دکتر کاظم با همکاری ابوالقاسم منصفی، روزنامه نگاری با فصلی جدید در بازنگری روزنامه نگاری معاصر، چاپ سوم، تهران : مرکز نشر سپهر، 1368

- نمکدوست تهرانی حسن، «روزنامه نگاری آنلاین؛ همراه با توهمات فائقه» در همشهری آنلاین 2 مرداد 1385

- «نگاهی گذرا به فعالیتهای فرهنگی - دینی خبرگزاریهای جهان»              خبرگزاری مهر ۱۷/5/1384